पाचोऱ्याची ओळख एकेकाळी सांस्कृतिक, सामाजिक आणि शैक्षणिक समृद्धीने नटलेली होती. परंतु गेल्या काही वर्षांत या शहरात एक विचित्र पण लक्षणीय मानसिकता बळावत चालली आहे – ती म्हणजे दुसऱ्यांच्या वादविवादात नाहक उडी घेऊन तो वाद उगाचच पेटवत ठेवण्याची आणि त्यातून विकृत आनंद मिळवण्याची. काही विशिष्ट असंतुष्ट प्रवृत्तीची मंडळी अशा प्रकारच्या वागणुकीचा सातत्याने अवलंब करत असून, सामाजिक शांतता आणि सौहार्द याला मोठे नुकसान पोहोचवत आहेत.
या प्रकारच्या प्रवृत्तींविषयी माझा वैयक्तिक अनुभवही काहीसा कडवट आहे. समाजात कार्यरत असताना अनेक वेळा मतभेद होणे स्वाभाविक आहे, पण हे मतभेद जेव्हा ठरवून भडकवले जातात, तेव्हा त्याचा सामाजिक परिणाम खूप गंभीर होतो. माझा आणि अनिल महाजन यांच्यात झालेला मतभेद असो किंवा स्थानिक आमदार किशोरआप्पा पाटील यांच्याशी झालेला शाब्दिक वादविवाद, या प्रत्येक प्रसंगात अशा विकृत प्रवृत्तींचा हस्तक्षेप प्रकर्षाने जाणवला.
हे लोक कोणत्याही मतभेदात तटस्थ राहण्याऐवजी त्यात जाणीवपूर्वक हवा घालतात. जणू काही त्यांचा उद्देशच तो वाद अधिकाधिक खोलवर नेण्याचा असतो. कोणाच्याही व्यक्तिगत किंवा सार्वजनिक वादात स्वतःला मध्ये घालून, माहितीचे अर्धवट किंवा चुकीचे रूपांतर करून, दोन्ही बाजूंना वेगवेगळ्या गोष्टी सांगणे – हे त्यांच्या ‘सामाजिक डावपेचाचे’ मूळ स्वरूप आहे. त्यांच्या दृष्टिकोनात समाधान मिळवण्याचा मार्ग हा दुसऱ्यांच्या भावनिक, सामाजिक किंवा राजकीय अस्थैर्यातूनच जातो, हेच दुर्दैव.
या असंतुष्ट प्रवृत्तींची आणखी एक महत्त्वाची वैशिष्ट्य म्हणजे – या लोकांकडे स्वतःचे कोणतेही सर्जनशील योगदान नाही. ना कोणती सामाजिक बांधिलकी, ना कोणते विधायक कार्य. मात्र दुसऱ्यांच्या यशस्वी उपक्रमांवर आपले नाव चिकटवणे, खोट्या श्रेयगाथा तयार करणे, आणि अशा मार्गाने प्रसिद्धी मिळवण्याचा केविलवाणा प्रयत्न करण्याची त्यांची पद्धत आहे. कार्यक्रम कोणाचा असो, यामध्ये सहभागी होऊन त्याच्या यशात आपली पताका फडकवण्याचा प्रयत्न करणे हीच त्यांची ‘ओळख’ बनली आहे.
नुकत्याच एका वृत्तपत्र वर्धापन दिनाच्या कार्यक्रमात तर नेत्याचे भाषण सुरू असताना, मुद्दाम टिंगलटवाळी करणे, स्टेजवर बसायची लायकी नसल्याने खाली बसून अधुन – मधून कधी काही बोलायची गरज नसताना मुद्दाम बडबड करून उपस्थितांचे व नेत्याचे लक्ष विचलित करणे, हा या लोकांच्या ‘खास अभिनयाचा’ भाग होता. हे वर्तन म्हणजे केवळ अशिष्टपणाच नव्हे तर समाजाच्या गंभीर प्रसंगातील एकप्रकारचा अवमानच म्हणावा लागेल.
त्यांचे रोजचे व्यवहार एखाद्या दुर्दशाग्रस्त ‘रणनीती’सारखे असतात. कोणाचा काटा काढायचा? कोणती मैत्री बिघडवायची? कोणाच्या मनात कोणाबद्दल गैरसमज निर्माण करायचे? या प्रश्नांच्या उत्तरातूनच त्यांच्या ‘व्यवसायिक’ दैनंदिनतेचा आरंभ होतो. यातूनच ते स्वतःचे अस्तित्व सिद्ध करू पाहतात.
या साऱ्या सृष्टीत एक विशेष बाब प्रकर्षाने जाणवते – या लोकांना हे फार छान माहीत असतं की “सत्य घरात बसून सिद्ध होतं, तोपर्यंत असत्य गावभर हिंडून आलेलं असतं.” आणि म्हणूनच हे लोक सतत अशा खोट्या गोष्टी पसरवतात. स्पष्टच बोलायचं झालं, तर “पतिव्रता स्त्री आपलं पावित्र्य शांतपणे घरात बसून सिद्ध करत असते, पण त्या दरम्यान छिनाल गावभर हिंडून आपल्या विकृतीचा डंका पिटत असते.” हीच त्यांच्या मानसिकतेची झलक आहे – की शांतपणे सत्य बोलणाऱ्याला कोणी ऐकत नाही, पण खोटं रंगवून ओरडणारा लगेच लोकांचे लक्ष वेधतो.
अशा प्रवृत्तींमुळे पाचोऱ्यासारख्या सामाजिक समजूतदारपणाच्या शहरात गैरसमज, वाद, आणि मानसिक अशांतता मोठ्या प्रमाणात वाढत चालली आहे. विशेषतः जे लोक स्वतः वैयक्तिक, सामाजिक आणि आर्थिकदृष्ट्या स्थिर आहेत, त्यांनाही या अफवांचा, खोट्या आरोपांचा सामना करावा लागत आहे. हे म्हणजे तुमच्या घरात दिवा लावून कोणी तरी बाहेरून विझवून जातो आणि त्याचे श्रेय स्वतःकडे घेतो, अशी गत. अर्थात अखेर स्पष्टच बोलायचे झाले तर यांना स्वतःच्या प्रयत्नांनी पोरग जन्माला घालता येत नाही दुसऱ्याच्या नावाने कंडोम लावायचे आणि त्याचा आनंद घ्यायचा गावभर सांगायचे मी केलं अशाच प्रवृत्ती पाचोऱ्यात जास्त फोफावत आहे
हे लोक दोन्ही गोटात वेगवेगळ्या भूमिका साकारतात. एका बाजूला सहानुभूती दाखवतात, दुसऱ्या बाजूला चुगल्या करतात. एका मित्रसमूहात चहा घेतात आणि दुसऱ्या गटात नावे ठेवतात. कोणतेही नाते हे प्रामाणिकतेवर आणि विश्वासावर टिकलेले असते. पण अशा प्रकारचे खेळ खेळणाऱ्यांमुळे मैत्री, स्नेह, सहकार्य या सगळ्या संकल्पना निरर्थक वाटू लागतात.
यांचा विकृत आनंद मिळवण्याचा मार्ग म्हणजे दुसऱ्याच्या वादातून हशा पिकवणे. सामाजिक उपक्रमाच्या नावाखाली ढोंग करणे. दुसऱ्याच्या नावाने कामे सुरू करून त्याचे श्रेय स्वतःकडे वळवणे. आणि या सगळ्याचा कळस म्हणजे – स्वतः काही निर्माण न करता दुसऱ्यांच्या नावाने ‘कंडोम’ लावून स्वतःच्या समाधानासाठी तो उपक्रम सार्वजनिक करणे. ही विचारांची अधःपात झालेली अवस्था आहे.
या साऱ्या प्रकारांमुळे जे खरे कार्यकर्ते, सामाजिक जाण असलेले व्यक्ती आहेत – त्यांची दिशाभूल होते. खऱ्या कार्याची किंमत कमी होते आणि खोट्यांच्या जाहिरातींना प्रसिद्धी मिळते. म्हणूनच अशा लोकांना समाजात गांभीर्याने न घेता, त्यांच्यापासून मानसिक आणि सामाजिक अंतर राखणे हीच खरंतर शहाणपणाची गोष्ट आहे.
म्हणूनच आजची गरज आहे – प्रत्येक सुजाण नागरिकाने या प्रवृत्तींना थारा देऊ नये. सामाजिक एकोपा, सौहार्द, आणि समजूतदारपणा टिकवण्यासाठी अशा लोकांच्या कुटील डावांचा विरोध करावा लागेल. खरं काम करणाऱ्याला साथ दिली पाहिजे आणि खोट्यांचे भांडाफोड करणे ही सामूहिक जबाबदारी प्रत्येकाची आणि प्रत्येक पक्षात बनली पाहिजे.
कारण हे केवळ एका व्यक्तीचे, एका कार्यकर्त्याचे किंवा एका पक्षाचे नुकसान नाही – हे संपूर्ण समाजाच्या मानसिक आरोग्याचे, विश्वासाच्या नात्यांचे आणि सार्वजनिक समजुतीचे नुकसान आहे. अशा असंतुलित, विकृत आणि विक्षिप्त मानसिकतेच्या विरोधात एकजुटीने उभे राहणे हेच खरे सामाजिक बळ आहे.
पाचोऱ्यात सामाजिक स्वास्थ्य टिकवण्यासाठी, खरी मूल्यं जोपासण्यासाठी, आणि भावनिक सचोटीने काम करणाऱ्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी, समाजाने आता या प्रकारांना नकार द्यावा लागेल. नकारात्मकतेचा नायनाट केल्याशिवाय विधायकतेचं रोप लावता येत नाही.
आणि म्हणूनच, या असंतुष्ट, नाहक वादविवाद घडवणाऱ्या, आणि दुसऱ्याच्या श्रमाचं श्रेय लाटणाऱ्या प्रवृत्तींना समाजाने “दुरून सलाम” ठोकावा, आणि खरी साथ द्यावी त्या व्यक्तींना – ज्यांचं अस्तित्व कामात आहे, नाट्यात नाही.
ध्येय न्यूज चॅनेलच्या बातम्या मिळवण्यासाठी येथे क्लिक करून आमचा व्हाट्सअप ग्रुप जॉईन करा.
