लोकशाही निवडणुकीत लक्ष्मी जिंकली, माणुसकी हरली

लोकशाहीचा गाभा म्हणजे जनतेचा आवाज आणि त्यांच्या आकांक्षांची अभिव्यक्ती. मात्र, आजच्या निवडणूक प्रक्रियेत लोकशाहीचा हा मूळ उद्देश हरवत चालल्याचं चित्र उभं राहत आहे. निवडणुका या समाजाच्या जडणघडणीचा महत्त्वाचा भाग असूनही, त्यात पैशाचा भरणा आणि सत्ताकारणाचं प्राबल्य वाढत चालल्याने “लोकशाही निवडणुकीत लक्ष्मी जिंकली, माणुसकी हरली” अशी भावना निर्माण होते.

पैशाचा प्रभाव आणि राजकीय नैतिकतेचा ऱ्हास

निवडणूक हा एक महत्त्वाचा प्रसंग आहे, जिथे जनतेने आपली मते निःपक्षपातीपणे व्यक्त करावी आणि समाजाच्या हितासाठी काम करणाऱ्या उमेदवारांना निवडून द्यावे. परंतु, सध्याच्या परिस्थितीत राजकीय पक्ष आणि उमेदवार यांच्या प्रचारात पैशाचा वापर मोठ्या प्रमाणात होतो. निवडणुकीच्या तोंडावर मतदारांना पैसे, वस्तू, किंवा इतर प्रलोभने देऊन गोंधळवले जाते.

पाचोरा-भडगाव विधानसभा निवडणुकीत यावेळी पैशाची उधळपट्टी जोरदार दिसून आली, किंबहुना पाऊसच पडला असे म्हणण्यास हरकत नाही. अर्थात, हा पैसा कोणी घरातून दिला नाही व देणार नाही, हे सर्वश्रुत आहे. परंतु आश्चर्याची बाब म्हणजे या उधळपट्टीला व पैशाच्या पावसाला बघून माणुसकीवर थोडाफार विश्वास ठेवणारे माजी आमदार दिलीपभाऊ वाघ कुठे हरवले हे समजलेच नाही. अर्थात यामध्ये दिलीपभाऊ वाघ यांच्या गेल्या वर्षभराची एक चुक & लायकी नसलेले चंगु- मंगुची सोबत देखील कारणीभुत आहे तेवढी चुक केली नसती तर यावेळी दिलीपभाऊनी पैसा न खर्च करता दोघं हात जोडून फकीर म्हणुन मतांसाठी जरी झोळी घेऊन फिरले असते तर लोकांनी मतांच्या दाना सोबत पैशाची देखील मदत केली असती एवढी गरज स्वतः दिलीपभाऊ पेक्षा जनतेला होती
भविष्यात अशा व्यक्तीने निवडणूक लढवायची की नाही, याचा विचार करावा लागेल. पैशाची उधळपट्टी & वाटप हा प्रकार निवडणूक प्रक्रियेच्या नैतिकतेला हरवून बसतो. मतदारांचा गट पैशाच्या आधारावर विकत घेण्याचा प्रकार, ही लोकशाहीसाठी खूप मोठी शोकांतिका आहे. मतांमागील खरी उद्दिष्टे हरवून पैशाच्या प्रभावाखाली येणारी मते ही देशाच्या भवितव्यावर नकारात्मक परिणाम करणारी ठरतात.

माणुसकीचा हरवलेला मुद्दा

लोकशाहीची मूळ भूमिका म्हणजे समाजातील समानतेचा आदर्श जोपासणे, परंतु निवडणुकीतील स्पर्धा माणुसकीला दुय्यम ठरवते. निवडणुकीच्या प्रचारादरम्यान द्वेषाचे राजकारण, जातीयवाद, आणि समाजाला विभागून सत्ता मिळवण्याचे प्रयत्न वाढत चालले आहेत.
माणसामाणसांतील बंधुभाव, सामंजस्य, आणि सामाजिक सौहार्द यांचा विचार न करता केवळ विजयासाठी चालवले जाणारे हे खेळ लोकशाहीच्या मूल्यांवरच घाला घालतात. “माणसासाठी माणूस” ही भूमिका हरवत चालली आहे, ज्यामुळे समाजात तणाव निर्माण होतो आणि या तणावाचे परिणाम खूप काळ टिकणारे असतात.

नैतिकतेचा आदर्श हरवतोय का?

एक काळ असा होता जेव्हा निवडणुका म्हणजे नैतिकतेचा आदर्श मानल्या जात होत्या. लोकप्रतिनिधींच्या निवडीचा हेतू लोककल्याण होता. पाचोरा विधानसभेचे उदा द्यावयचे झाले तर स्व आप्पासाहेब ओ ना वाघ यांच्या पासुन ते स्व अशोकबंधु पर्यत स्वखर्चाने फिरणारे कार्यकर्ते व विनापैशाने मतदान करणारे मतदार होते मात्र, आजच्या काळात सत्ता हेच उद्दिष्ट ठरल्यामुळे उमेदवार आपल्या भूमिकेबद्दल संवेदनशील राहिल्याचे दिसत नाही. विजयानंतर समाजसेवेचे वचन विसरले जाते, आणि सत्ता टिकवण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या हितसंबंधांची पूर्तता केली जाते.
निवडणुकीत लक्ष्मीचा विजय होताना दिसतो, पण हा विजय अल्पकालीन ठरतो. दीर्घकाळात हा प्रकार लोकांच्या हक्कांवर आणि समाजाच्या प्रगतीवर घाला घालतो.

मतदारांची भूमिका आणि जबाबदारी

लोकशाही प्रक्रियेतील मतदारांचा सहभाग हा सर्वांत महत्त्वाचा आहे. मात्र, मतदारदेखील आपली जबाबदारी विसरून केवळ तात्कालिक फायद्यासाठी आपले मत देताना दिसतात. यामुळे चांगल्या उमेदवारांना बाजूला सारले जाते आणि भ्रष्ट किंवा निष्क्रिय नेते सत्तेवर येतात.
मतदान ही केवळ एक प्रक्रिया नाही, ती आपल्या भविष्यासाठी केलेली निवड असते. मतदारांनी हा विचार केला पाहिजे की त्यांचा एक मत समाजाच्या प्रगतीसाठी किती महत्त्वाचे आहे. तात्पुरत्या प्रलोभनांना बळी न पडता उमेदवारांच्या कार्यक्षमतेचा आणि प्रामाणिकतेचा विचार करून मत देणे हीच खरी लोकशाही आहे.

समाधानाचा मार्ग

लोकशाहीची मूल्यं वाचवण्यासाठी आणि माणुसकी पुन्हा प्रस्थापित करण्यासाठी काही ठोस पावलं उचलणं आवश्यक आहे:
लोकशाही ही फक्त निवडणुकीपुरती मर्यादित नसून ती समाजाच्या उन्नतीसाठी एक साधन आहे. मात्र, जेव्हा निवडणूक प्रक्रिया नैतिकतेचा त्याग करून पैशाच्या प्रभावाखाली येते, तेव्हा लोकशाहीचा गाभा हरवतो.
“लक्ष्मी जिंकली, माणुसकी हरली” ही स्थिती बदलण्यासाठी प्रत्येक नागरिकाने सजग होणे आणि आपली जबाबदारी ओळखणे आवश्यक आहे. ही लढाई केवळ सत्तेची नसून समाजाच्या नैतिकतेची आहे. जर आपण आता प्रयत्न केले नाहीत, तर भविष्यात लोकशाहीचा पाया अधिकच दुर्बळ होईल. त्यामुळेच, समाजाने एकत्र येऊन या समस्येचा विचार करून लोकशाहीतील माणुसकी पुनर्स्थापित करण्यासाठी कटिबद्ध राहावे ही रास्त अपेक्षा.