पाचोरा – शहरातील जनतेच्या मनामनात ज्यांची आठवण आजही स्फूर्तीचा झरा ठरते, असे क्रांतीसूर्य महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या जयंतीनिमित्त पाचोरा शहरात त्यांच्या स्मारकाचे भव्य सुशोभीकरण करण्यात आले आहे. विद्युत रोषणाईच्या मखरात नटलेले हे स्मारक, सामाजिक परिवर्तनाच्या प्रकाशात झळाळणाऱ्या फुलेंच्या विचारांची आजही किती प्रासंगिकता आहे, हे अधोरेखित करणारे आहे.
महात्मा फुले यांचा जन्म ११ एप्रिल १८२७ रोजी झाला आणि त्यांचं संपूर्ण आयुष्य सामाजिक अन्यायाविरोधात लढा देण्यात गेले. त्यांनी शिक्षण, स्त्री-पुरुष समता, जातिनिर्मूलन, शेतकरी प्रश्न आणि पाणी व जमीन यावरील लोकांचे हक्क या मुद्द्यांवर खोलवर विचार करत वास्तवाला आव्हान दिलं. आजही त्यांच्या प्रत्येक विचारात संघर्ष आहे, त्याग आहे, आणि समाजाला उज्वल दिशा देण्याची क्षमता आहे.
त्यांच्या जयंतीच्या निमित्ताने पाचोरा शहरातील त्यांचे स्मारक केवळ सजवले गेले नाही, तर संपूर्ण शहराने एक सन्मानाचा भाव जपला आहे. रात्रीच्या अंधारात स्मारकावर झालेली विद्युत रोषणाई, रंगीबेरंगी झेंडे, फुलांची तोरणं आणि लाल मखमली पायऱ्यांनी व्यापलेली पथदिव्यांची उजळण – हे दृश्य डोळ्यांना जितकं आकर्षक वाटतं, तितकंच अंतःकरणाला जागं करणारं आहे.
या स्मारकाच्या दोन्ही बाजूंना महात्मा फुले यांचे विचार लिहिण्यात आले आहेत. एकीकडे त्यांनी सांगितलेले – “स्वार्थ सोडून जो सत्यधर्म धारण करतो, कर्तव्याच्या वाटेने चालतो, तोच खरा माणूस होतो” – हे उदात्त विधान आहे. तर दुसऱ्या बाजूला – “नवीन विचार करणारं जर तरुण असतं, तर त्याचं स्वागत करण्याची ताकद समाजात हवी” – असा विचार मांडण्यात आला आहे. या ओळी केवळ फलकावर लिहिलेल्या नाहीत, तर त्या शहराच्या अंतःकरणात कोरल्या गेल्या आहेत.
पाचोरा शहरातील नागरिकांनी या स्मारकाच्या सजावटीसाठी समीतीने ज्या आत्मियतेने सहभाग घेतला, त्यातून महात्मा फुले यांच्याप्रती असलेली त्यांची निष्ठा स्पष्ट होते. अनेक राजकीय मान्यवर , स्वयंसेवी संस्था, विद्यार्थी, महिला मंडळं, आणि स्थानिक व्यापारी वर्ग यांचा समवेत सहभाग होता. फुलेंच्या कार्याची प्रेरणा घेऊन त्यांच्या स्मारकासमोर दिवसभर विविध उपक्रमांचे आयोजन केले जाणार आहे
स्मारकाभोवतीच्या सजावटीत विशेषतः महाराष्ट्राचा पारंपरिक आणि सामाजिक रंगधर्म राखण्यात आला आहे. केशरी, पिवळ्या, निळ्या झेंड्यांनी स्मारकाभोवतीचा परिसर भारलेला आहे. हे रंग काही निव्वळ सौंदर्यासाठी निवडले गेलेले नाहीत, तर ते महात्मा फुलेंच्या विचारसरणीचे प्रतीक आहेत – केशरी म्हणजे त्याग, पिवळा म्हणजे आशावाद, आणि निळा म्हणजे बहुजन समाजासाठी केलेल्या संघर्षाचं प्रतिक.
महात्मा फुले यांनी समाजात निर्माण केलेल्या परिवर्तनाचे पडसाद आज शतकानंतरही पाचोरा शहरात उमटताना दिसत आहेत. स्त्री शिक्षणाची मुहूर्तमेढ रोवणारे ते पहिले समाजसुधारक होते. सावित्रीबाई फुले यांना शिकवून त्यांनी समाजात क्रांतीचा नवा अध्याय लिहिला. त्यांची शिक्षणशाळा, सत्यशोधक समाज, शेतकरी हितसंवर्धनाचे धोरण आणि अस्पृश्यतेविरुद्धचा लढा – हे सर्व इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी कोरले गेले आहे. पाचोरा शहरातील स्मारक केवळ एक दगड-मातीचा स्थापत्यसंच नाही, तर तो महात्मा फुलेंच्या या विचारांचा जिवंत दस्तऐवज आहे. ते स्मारक पाहताना आजही जनतेच्या डोळ्यात आदर, अभिमान आणि प्रेरणेचा तेजोमय झोत दिसून येतो. त्यांचे स्मरण म्हणजे केवळ उत्सव नसून – त्यांचा विचार, त्यांचे कार्य, आणि त्यांची शिकवण आज किती समाजोपयोगी आहे, हे पुन्हा नव्याने समजून घेण्याची संधी आहे.
महात्मा फुले यांनी “ज्याला ज्ञान आहे तोच खरा ब्राह्मण” अशी परिभाषा मांडली. त्यांनी शिक्षणाचा अधिकार सर्वांसाठी खुला केला. त्यांच्या या ध्येयवादाची जाणीव आजच्या तरुण पिढीने ठेवणे आवश्यक आहे. पाचोरा शहरातील स्मारकावरील सजावट म्हणजे त्या विचारांप्रती वाहिलेली एक आधुनिक श्रद्धांजली आहे.
या स्मारकाच्या सजावटीसाठी वापरलेली विद्युत रोषणाई विशेष लक्षवेधी आहे. रात्रीच्या काळोखात ते स्मारक तेजाने झळकतं, जणू एखादा प्रकाशस्तंभच! आणि हे दृश्य पाहून प्रत्येक व्यक्तीच्या मनात फुल्यांच्या प्रकाशात चालण्याची एक नवी ऊर्जा निर्माण होते.
या जयंतीनिमित्त स्थानिक पालिका, शाळा-कॉलेज संस्था, समाजसेवी मंडळे आणि तरुण कार्यकर्ते एकत्र येऊन विविध उपक्रम राबवत आहेत. व्याख्यानांचं आयोजन केलं जात आहे. यातून नव्या पिढीला त्यांच्या विचारांचा परिचय करून देण्याचा प्रयत्न आहे.
पाचोरा शहराने यंदा जयंती साजरी करताना केवळ फुलं वाहून, भाषणं देऊन, आणि फोटो काढून थांबलेलं नाही, तर त्यांनी खऱ्या अर्थाने ‘कार्यपूजेला’ महत्त्व दिलं आहे. महात्मा फुले हे केवळ एका जातीच्या, वर्गाच्या, वा विशिष्ट समुदायाच्या नव्हते – ते साऱ्या मानवतेसाठी एक प्रकाशपुंज होते.
आज जेव्हा आपण स्मारकांकडे बघतो, तेव्हा आपल्याला त्याच्या भौतिक सौंदर्यापेक्षा जास्त महत्त्व त्या स्मारकाच्या मागे असलेल्या विचारसरणीला द्यावं लागतं. पाचोऱ्यातील या सजावटीमुळे स्मारकाचा केवळ देखावा वाढला नाही, तर महात्मा फुलेंच्या विचारांची उजळणी प्रत्येक पावलावर होत आहे.
या सर्व घडामोडींच्या पार्श्वभूमीवर हे स्पष्टपणे दिसते की पाचोरा शहरातील नागरिकांनी महात्मा फुलेंचे स्मरण केवळ औपचारिकतेपुरते मर्यादित ठेवलं नाही, तर त्यांनी त्यांच्या स्मारकास वंदन करताना संपूर्ण समाजाच्या प्रबोधनाची जबाबदारीही आपल्यावर घेतली आहे.
अशा प्रकारे पाचोरा शहर महात्मा फुल्यांच्या स्मृतींना आणि विचारांना केवळ शब्दात नव्हे, तर कृतीतही जपण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न करत आहे. त्यांच्या स्मारकाभोवतीचा प्रकाश जसा अंधार दूर करतो, तसाच त्यांचा विचार समाजातील अज्ञान, भेदभाव आणि अन्याय दूर करण्याची ताकद आजही बाळगतो.
सौ. शितल सं महाजन M.A.M.Ed
(उप- शिक्षका श्री गो से हायस्कूल , पाचोरा )
MO.7588645908
ध्येय न्यूज चॅनेलच्या बातम्या मिळवण्यासाठी येथे क्लिक करून आमचा व्हाट्सअप ग्रुप जॉईन करा.
