विवाहसंस्था ही भारतीय संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा घटक असून, समाजव्यवस्थेचा मूलभूत आधार आहे. विवाह हा केवळ दोन व्यक्तींचा संबंध नसून दोन कुटुंबांचा मिलाफ असतो. मात्र, आधुनिक जीवनशैली, बदलते सामाजिक दृष्टिकोन आणि व्यक्तिस्वातंत्र्याच्या वाढत्या संकल्पना यामुळे विवाहसंस्थेवर गंभीर
परिणाम होत आहेत. परिणामी, घटस्फोटाचे प्रमाण वाढत आहे. अशा परिस्थितीत विवाहपूर्व समुपदेशन ही काळाची गरज बनली आहे. योग्य मार्गदर्शन आणि सुसंवादाच्या माध्यमातून विवाहपूर्व समुपदेशन अनेक समस्या टाळू शकते आणि सुदृढ कुटुंबव्यवस्थेला चालना देऊ शकते.आजच्या काळात विवाहसंस्थेवर विविध सामाजिक, मानसिक आणि आर्थिक घटकांचा परिणाम होत आहे. काही महत्त्वाचे बदल पाहता येतात –. 1. लिव्ह-इन रिलेशनशिपचा वाढता स्वीकार. आधुनिक युवक-युवती पारंपरिक विवाहाच्या कल्पनेपेक्षा स्वतंत्र सहजीवनाला (लिव्ह-इन रिलेशनशिप) अधिक पसंती देत आहेत. यामागे व्यक्तिस्वातंत्र्य, जबाबदारीचे टाळणे, करिअरला प्राधान्य आणि परस्पर समजूतदारपणाचा अभाव असे विविध घटक कार्यरत आहेत. परिणामी, विवाहसंस्थेचा पाया कमकुवत होत आहे. 2. प्रेमविवाह आणि त्यातून उद्भवणाऱ्या समस्या. प्रेमविवाहाच्या वाढत्या प्रमाणामुळे कुटुंबसंस्था कधी कधी विस्कळीत होते. पालक-अपत्य यांच्यात दुरावा निर्माण होतो. प्रेमविवाहाच्या बाबतीत अनेकदा अपेक्षाभंग होतो आणि त्यामुळे वैवाहिक जीवनावर विपरीत परिणाम होतो. 3. घटस्फोटाचे वाढते प्रमाण. महाराष्ट्रात सध्या १३ लाख पेक्षा जास्त जोडपी घटस्फोटित आहेत. हा आकडा चिंताजनक आहे. घटस्फोटाच्या प्रमुख कारणांमध्ये परस्पर विश्वासाचा अभाव, मानसिक आणि आर्थिक विसंगती, कौटुंबिक हस्तक्षेप, करिअरला प्राधान्य आणि जीवनशैलीतील मतभेद यांचा समावेश आहे. 4. आर्थिक स्वायत्तता आणि वैवाहिक तणाव. महिलांचे आर्थिक स्वावलंबन हा सकारात्मक बदल असला, तरी त्यातून अनेकदा वैवाहिक तणाव वाढताना दिसतो. दोन्ही जोडीदार करिअरमध्ये व्यस्त असल्याने परस्पर संवादाचा अभाव निर्माण होतो. 5. सामाजिक माध्यमांचा प्रभाव. सोशल मीडियाच्या अतिरेकी वापरामुळे वैवाहिक जीवनात गैरसमज वाढले आहेत. इन्स्टाग्राम, फेसबुक, व्हॉट्सअ‍ॅप यांसारख्या प्लॅटफॉर्मवर असलेला आकर्षणभाव, इतरांच्या वैवाहिक आयुष्याशी केलेली तुलना आणि अवास्तव अपेक्षा यामुळे नाती तुटू लागली आहेत. विवाहपूर्व समुपदेशन म्हणजे विवाहापूर्वी होणाऱ्या जोडप्यांना योग्य मार्गदर्शन करणे, त्यांना नातेसंबंधातील जबाबदाऱ्या समजावून सांगणे आणि समजूतदारपणाने वागण्याचे शिक्षण देणे. यामध्ये पुढील महत्त्वाचे पैलू विचारात घेतले जातात –. 1. भावनिक स्थैर्य आणि मानसिक तयारी. विवाह हा केवळ उत्सव नसून जबाबदारी असते. विवाहानंतर जोडीदाराच्या वागणुकीतील फरक, मानसिकता आणि कुटुंबातील जबाबदाऱ्या यांची समज असणे गरजेचे आहे. विवाहपूर्व समुपदेशन हे मानसिक स्थैर्यास मदत करते. 2. संवाद कौशल्य विकसित करणे. संवाद हा कोणत्याही नातेसंबंधाचा पाया असतो. कुटुंबातील वाद-विवाद, गैरसमज आणि तणाव यांना टाळण्यासाठी संवाद कसा साधावा, हे शिकवले जाते. 3. आरोग्य आणि वैद्यकीय चाचण्या. वैवाहिक जीवनात शारीरिक आरोग्य महत्त्वाचे असते. विवाह ठरवताना पत्रिका जुळवण्यापेक्षा मेडिकल तपासणी अधिक महत्त्वाची आहे. दोन्ही जोडीदारांची आरोग्य स्थिती जाणून घेणे महत्त्वाचे ठरते. 4. आर्थिक नियोजन आणि जबाबदाऱ्या. विवाहानंतर आर्थिक जबाबदाऱ्या वाढतात. आर्थिक नियोजन, गुंतवणूक, बचत याविषयी स्पष्ट कल्पना देण्यासाठी समुपदेशन आवश्यक असते. 5. कुटुंब व्यवस्थापन आणि नातेसंबंध सुधारणा. विवाहानंतर फक्त जोडीदारांचेच नव्हे, तर सासर आणि माहेर यांच्याशीही चांगले संबंध राखणे आवश्यक असते. कुटुंब व्यवस्थापन आणि नातेसंबंध सुधारण्यासाठी समुपदेशन मदत करू शकते. विवाहपूर्व समुपदेशनाची कार्यशाळा – एक सकारात्मक उपक्रम. “आजच्या तरुण पिढीमध्ये विवाहसंस्थेविषयी अनेक गैरसमज आणि चुकीच्या धारणा निर्माण झाल्या आहेत. परिणामी, घटस्फोटाचे प्रमाण वाढत आहे. योग्य समुपदेशन आणि मार्गदर्शन मिळाल्यास विवाहसंस्था अधिक स्थिर आणि मजबूत होऊ शकते.””विद्यार्थ्यांना उत्तम जीवनाचा मार्गदर्शक मिळावा यासाठी कुटुंब आणि समाज या दोन्ही घटकांची भूमिका महत्त्वाची असते. संवाद हा कोणत्याही नातेसंबंधाचा पाया आहे. जर कुटुंबातील संवाद सुसंवाद असेल, तर व्यक्तिमत्त्वाचा विकास वेगाने आणि परिणामकारक होतो.” समुपदेशनामुळे मिळणारे फायदे 1. विवाहाची वास्तववादी समज विकसित होते. 2. परस्पर समज आणि संवाद कौशल्य सुधारते 3. वैवाहिक जीवनातील आर्थिक नियोजनास मदत होते. 4. भावनिक आणि मानसिक स्थैर्य प्राप्त होते. 5. घटस्फोटाचे प्रमाण कमी होते आणि विवाहसंस्था अधिक मजबूत होते. विवाहसंस्था टिकवायची असेल, तर विवाहपूर्व समुपदेशन गरजेचे आहे. समाजातील घटस्फोटाचे वाढते प्रमाण, लिव्ह-इन रिलेशनशिपची वाढती प्रवृत्ती आणि विवाहाविषयीचे बदलते दृष्टिकोन पाहता योग्य वेळी समुपदेशन घेणे आवश्यक आहे. विवाह हा केवळ आनंदसोहळा नाही, तर जबाबदारी आणि समर्पण यांचा मिलाफ आहे. जर नवविवाहित जोडप्यांना मानसिक, सामाजिक, आर्थिक आणि भावनिकदृष्ट्या सज्ज केले तर समाज अधिक सुदृढ आणि स्थिर राहील. विवाहसंस्थेचे संरक्षण हे संपूर्ण समाजाच्या हिताचे आहे, आणि त्यासाठी विवाहपूर्व समुपदेशन महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
ध्येय न्यूज चॅनेलच्या बातम्या मिळवण्यासाठी येथे क्लिक करून आमचा व्हाट्सअप ग्रुप जॉईन करा.
